Ortodoksia dhe Ekumenizmi
nga Don Albert Jakaj, Aarau
Zhvillimi i Ortodoksisë
Edhe pse Kisha Ortodokse ka shumë Kisha autoqefale (të pavarura) të bazuara në etni apo kombësi, të cilat thirren ortodokse, por në të vërtetë bëhet fjalë për një Kishë ortodokse.
Secila Kishë ortodokse e pavarur e konsideron vetën si pjesë e Kishës së përbashkët. Në vitin 2014 mbi 6. miliardë banorë në mbarë botën: 200 milion janë ortodoks ose 3.9 përqind.
Këtë emër e ka fituar kjo Kishë e Lindjes gjatë debateve kristologjike, kur duke luftuar për fenë e vërtetë ka mbetur besnike drejt të lavdëruarit të Zotit. Kisha ortodokse thirret edhe e ‘lindjes’, ‘bizantine’, ndersa ndër popujt sllavë ‘pravoslavna’. Termi grek ‘orthodoxos’ ose ‘orthodoxia’, është e përbërë nga ‘orthos’ që do të thotë i drejtë dhe ‘doxa’ që do të thotë mendim, doktrinë, mësim: pra mësim i drejtë.
Sllavët e kanë përkthyer gabimisht ‘pravoslavan’, në vend të ‘pravovjeren’. Kjo shprehje ka mbetur deri në ditët tona në Kishën e lindjes ose orthodoxia, e ndarë nga Kisha romako-katolike në vitin 1054. Shkrimtarët e krishtërimit të hershëm për ortodoksë i kanë kuptuar besimtarët që e kanë besimin e drejtë, ndërsa herëtikët ata që e kanë pasur besimin e gabueshëm, sidomos pas Koncilit të Kalcedonit (451). Sipas mendimit të teologëve ortodoksë doktrina e krishterë përfundoi me Koncilin e II të Niceut në vitin 787, kur mbretëresha Teodora dhe Patriku Metodije kanë zhdukur herezinë e ikonoklazimit (ikonoklastët ishin herëtik, sepse ndalonin nderimin e figurave dhe truporëve të shenjtërve). Prandaj sipas Kishës ortodokse ‘ortodoxia’ (besimi i drejtë) është gjithë ajo që në 7. Koncilet e para është vendosur në lidhje me fenë dhe moralin e krishterë. Këtë kuptim e pranon edhe Kisha Romanokatolike duke pranuar mësime dhe vendime të Koncileve të përmedura si të përbashkëta (ekumenike).
Mendimitari dhe besimtari i njohur rus Vladimir Solovjev këtë gjë e shënon si triumfin e papatit’. Edhe papët përdorin këtë fjalë, kështu Gjoni VIII-të lavdëron apostujt sllav shën Çirilin dhe Metodin, duke thënë se mësimi i tyre ishte ortodoks, kuptohet në pajmtim me mësimin e fesë katolike. Shi kështu fjalën ‘ortodoks’ e kuptonin edhe nxënësit dhe pasardhësit e tyre.
Mirëpo shprehja ‘ortodokse’ përdoret edhe në pozitë me katolicizmin gjatë sundimit të Patrikut të Konstantinopojës, Cerulari, i cili e ndau Kishën e Lindjes nga ajo e Perëndimit. Në kohën e tij filloi ndikimi i Bizantit mbi të krishterët e Rusisë dhe të Bullgarisë, si dhe zhdukja e çdo gjëje që ishtë latine. Cerulari i akuzoi ‘latinët’ me 22 herezi, gjë që jehoi edhe në Rusi. Kështu Georgi, metropolit i Rusisë, i cili erdhi në Rusi në vitin 1072 akuzon ‘latinët’ se pasi që gjatë koncilave të parë ishin ortodoks, ndërsa më vonë ranë në herezi të ndryshme, biles edhe të izraelitëve. Përveç të tjerash ai përmend edhe këto: se në ditë kremtojnë disa herë Meshën shenjte, se kanë shumë eltera në shumë kisha, se nuk nderojnë ikonat (figurat shenjte, se elterin e kanë në të njëjtin nivel të sipërfaqes së kishës e jo pak më lart… etj). Prandaj iu ndalojnë besimtarëve të vet pjesëmarrjen në Meshën Shenjte të latinëve si dhe kungimin. Metropoliti i Kijevës, Nicefori (1104-1121) thotë se latinët kanë apostatuta (janë larguar nga Kisha) me pranimin e gjermanëve në Kishën Katolike. Në fund edhe mohon edhe vlerën e pagëzimit të Kishës Katolike, prandaj ndalojnë besimtarëve ortodoksë që të shoqërohen më ‘latinët’, biles as ti përshendesin ata.
Shenjti Sava (ose Saba), themeluesi i Kishës Ortodokse serbe, pranon Papën si mbikqyrës i së vërtetës, edhe mbretërit serbë, deri të Dushan Silini, kanë qenë në lidhje të ngushta me Papën dhe kurorat mbretërore i kanë marrë nga legatët e Papës. Kryetarët e Kishës ortodokse kanë urdhëruar se s’duhet pasur asnjë lloj kontakti me katolikët, të cilët i kanë quajtur latinë dhe kjo nuk ishte në frymën e Çirilit dhe Metodit, të cilët gjithënjë janë këshilluar me Papët dhe me leje të tyre kanë shpikur alfabetin çirilica dhe kanë përkthyer libra liturgjik dhe kishtare në gjuhën sllave. Ortodoksët rusë nuk kanë dalluar dogmën (të vërtetën e zbuluar nga Zoti) nga riti, dhe në këtë mënyrë i kanë shumëzuar gjoja ‘herëzitë’ e katolikëve.
Ortodoksët zhvilluan kundër latinëve polemika të ashpra, që prej shekullit XI-të deri në shekullin XIII-të, më vonë u përpunuan tekste për t’i përhapur ndër besimtarë të tyre dhe gjetiu në botë. Shkrimet kundër latinëve u përhapënh nga Konstantinopoja dhe nga manastirët ortodokse ne Malin shenjtë Athos dhe nëpër Ballkan. Gjatë shekullit XIV-të në Malin e shenjtë Athos u formua një rrymë e re teologjike me emrin: HIZIHAZAM. Hezihazistet zhvillonin një jetë tipike për krishterimin oriental me devocione të ndryshme kontemplative dhe mistike. Më i dalluari ndër ta ishte Gregor Palamas (1269-1359), pre te cilit edhe e mori emrin ‘palamizëm’. Pas shumë sinodeve të mbajtura, hizihazmi në vitin 1351 zyrtarisht është shpallur se është doktrinë e drejtë në Kishën Ortodokse, ndërsa kundërshtarët e tyre ishin simpatizues të Romës dhe të katolicizmit. Fitorja e ‘palamizmit’ ishte edhe fitore ndaj katolikëve dhe ndaj simpatizuesve të tyre.
Kur Mali i shenjtë Athos kërcenohet nga turqit, rregulltarët ortodoksë fshihen ne Parori, ku edhe lindi mendimi për korrigjimin e librave kishtar si dhe përkthimi i tyre, gjoja janë në kundërshtim me dogmat e tyre. Çdo gjë që nuk ishte sipas pëlqimit të hezihazmit është larguar nga libri. Për përmirësimin e librave kishtare u përdor gjuha ruse e plotësuar edhe me gjuhë tjera sllave, me shumë neologjizma dhe fjalë të reja. Mungesa e përkthimeve ishte metoda e të përkthyerit fjalë për fjalë e jo sipas kuptimit të fjalëve.
Në vitin 1438-1439 u mbajt Koncili i përgjithshëm në Firence. Në këtë Koncil është rivendosur përsëri bashkimi i Kishës Ortodokse me atë Katolike. Kisha Ortodokse Ruse ishte e pranishme në krye me metropolitin Izidorin nga Kieva, por më vonë u deklarua si një hap i gabueshëm i Bizantit dhe dështim i ortodoksisë. Pas rënies së Konstantinopojës (Stambolli i sotëm) në duart e turqve me 1543, në Rusi dominonte mendimi se ky ishte dënim prej Hyjit, për shkak të bashkimit të Kishës Ortodokse me Kishën Katolike. Mirëpo kur ortodoksët bizantin kur panë rrezikun që iu kanoste Konstantinopojës nga turqit, iu bashkuan Romës, duke shpresuar në ndihma financiare e jo për bashkim fetar dhe ekumenik. Pas rënies së Stambollit në duar të turqve më afër kishin ‘sulltanin se Papën’, ndërsa Moska ka konsideruar vetën si Roma e tretë pas Romës së dytë (Konstantinopojës). Moska njëkohësisht konsideronte vetën porsi rojtare të ortodoksisë dhe përhapi idenë se jashta ortodoksisë nuk ka shëlbim.
Në tjetër anë Kisha Katolike (që në gjuhën greke do të thotë e gjithmbarshme, e përgjithshme… per mbarë botën) në krye me Papën ka qendrën në Romë, në vend ku u martirizua dhe u varros kryeapostulli Pjetri, në Vatikan. Sot, po në këtë vend gjindet Bazilika më madhështore në botë, ku Papa kremton Meshën Shenjte dhe nga ballkoni dërgon bekimin ‘Urbi et Orbi’ (Qyteti i Romës dhe botës) si zëvëndes i Shën Pjetrit dhe mëkëmbës i Krishtit.
Dialogu ekumenik ndërmjet Ortodoksve dhe katolikëve
‘Ku është mëkati, aty është edhe skizma (ndarja)’ thotë Origjeni, një ndër Etërit e Kishës. Karl Barth, teolog protestant, i ka dhënë të drejtë Origjenit, poashtu edhe Hans Urs Von Balthasar: shkaku i ndarjes së Kishave është mëkati. Mos më pyetni se i kujt është faji, i njërës apo i tjetrës anë. Sidoqoftë për këtë ndarje më shumë kanë luajtur rol faktorë politik dhe religjioz.
Teologjia ekumenike thotë se Kishat e ndara nga bashkësia e Kishës romake nuk janë të ndara nga Kisha e Krishtit, e cila është e pandashme. Edhe në këto Kisha poashtu ka elemente të shenjtërimit dhe të së vërtetës, çka edhe është cilësia e Kishës së Krishtit dhe jehona e zërit të Shpirtit Shenjt, i cili ndikon dhe thërret në bashkim të gjithë bijtë e Zotit (krah. Unitatis Redintegratio, nr. 3).
Protagonisti i ndarjes së Kishës Ortodokse ka qenë Patriarku grek Mikel Cerulari (Konstantinopojë), ndërsa në anën katolike ka qenë kardinali Umberto de Silva Candida, kryetar i delegacionit të Romës. Kjo datë e dhimbshme, ka qenë me 16 korrik 1054, gjatë një ceremonie solemne në Kishën Shën Sofia në Konstantinopojë. Atëherë delegatët e Papës kanë vënë mbi altar vendimin e përjashtimit nga Kisha katolike të Mikel Celularit dhe kur dolën nga Kisha shkundën pluhurin nga këpucët e tyre, gjoja siç këshillon Ungjilli. Sjellja e legatëve të Papës nuk ishte aq e matur edhe pse shumë patriarkë eretikë, edhe në të kaluarën ishin të përjashtuar nga Kisha e cila ishte akoma një e vetme, pra Kisha e Lindjes dhe e Perëndimit. Patriarku Cerulari i hidhëruar, reagoi menjëherë dhe i përfitoi për vete peshkopët, murgjit dhe popullin. Qysh atëherë Patriarkët e Konstantinopojës i kundërshtuan Romës dhe Papës, gjë që gëzonin përkrahje edhe te mbretëria bizantine. Në ndarje kanë ndikuar dallimi i gjuhëve (greke-latine), poashtu edhe i kulturës, njëkohësisht bëhet fjalë për ballafaqim të dy mentaliteteve të ndryshme: latin dhe grek. Do të shtonim se ekzistojnë dallime edhe në teologji dhe në liturgji (riti latin dhe riti grek). Do të përmendet edhe situata politike. Perandoria Romake e Perëndimit nga dyndjet e barëbarëve, pra të popujve të pacivilizuar, që sulmonin Perandorinë Romake nga Europën veriore do të bie. Ndërsa Perandoria Romake e Lindjes, me qendër në Konstantinopojë (e cila është quajtur edhe ‘Roma e dytë’), reziston deri në shekullin XI, kur do të bie përfundimisht nën turqit. Patariarku i Konstantinopojës më vonë do të marrë titullin ‘ekumenik’, që do të thotë ‘i përgjithshëm’ dhe ushtronte juridiksion mbi të gjithë ortodoksët e ritit oriental. Mirëpo do të kthehemi në vitin 867, kur filloi ndarja ndërmjët Kishave, konkretisht në kohën e priftit Foci, i cili njëkohësisht ishte edhe funksionar i lartë i gardës së Perandorit biznain, humanist i madh, studiues me kulturë të gjerë dhe teolog shumë i zgjuar. E shuguruan Patriark, edhe akoma ishte gjallë Patriarku i mëparshëm Injaci. Pikërisht për ketë arsye, pra për këtë parregullsi, Papa Nikolla I nuk pranoi zgjedhjen e tij, por Foci pothuajse për shkak të ‘çështjes bullgare’, insistoi në juridiksionin e tij mbi Bullgarinë. Foci me dinakëri ua përshkroi këtë ndeshje me Papën, jo si arsye politike dhe prestigj, por si arsye teologjike, duke kundërshtuar doktrinën dhe mësimin e krishterë mbi të vërtetën e së Shenjtërueshmes Trini, duke përjashtuar nga ‘Besoj’ shprehjen e famshme ‘Filoque’, që do të thotë se Shpirti Shenjt rrjedh nga Ati dhe nga Biri, ndërsa ortodoksët thonë se Shpirti Shenjt rrjedh Ati nëpër Birin. Pastaj edhe i kundërshtonin celibatin, do të thotë se ua lejonin martesën diakonave (para se te shugurohen meshtar). Poashtu kishte disa dallime ndërmjet riteve greke dhe latine. Me gjithë këto dallime, mund të themi me plotë bindje se nuk ishin vendimtare për largim, por mos pranimi i Papës si udhëheqës shpirtëror i mbarë Kishës, pra porsi pasardhës i apostullit Pjetër, të cilin Jezu Krishti e shpalli të parin në Kishën e tij: “Ti je Pjetër – shkëmb dhe mbi këtë shkëmb do ta ndertoj Kishën time!’ Sidoqoftë Foci kishte sukses në Lindje.
Mirëpo më vonë, në kohën e mbretërimit të Mbretëreshës Irene dhe të Papëve Gregori III dhe të Adrianit I, përseri u qetësua situata dhe mbretëroi harmonia.
Dy shekuj më vonë, në vitin 1054, si thamë më lartë Cerulari u ngrit kundër Kishës romake me disa arsye jo thelbësore, siç ishin kundërshtimi i përdorimit të bukës së pabrume në Meshë për shugurim, sepse ajo gjoja kujton dhe i përngjan trupit pa shpirt. Delegati i Kishës romake Umberto qortoi disa ceremoni në disciplinën dhe jetën e Kishë ortodokse, siç ishte shugurimi për meshtar i të martuarve.
Mbreti bizantin ishte i gatshëm që të ndërmjetësoi në pajtimin me Kishën romake, por ishte në luftë me Saracenët, ndërsa Papa ishte në luftë me Normanët. Në këtë situatë mosmarrëveshja e paarsyeshme dhe mungesa e mirëkuptimit shkaktuan ndarjen përfundimtare të të dy Kishave. Të dyja përjashtuan njëra-tjetrën dhe në këtë mënyrë jetuan të dy Kishat më ‘anatema’ dhe të përjashtuara deri sa u hap Koncili i II-të i Vatikanit, me rastin e të cilit dy persona historik: Papa Pali VI dhe Patriarku Atenagora anulojnë përjashtimin dhe skomunikimin e ndërsjellë. Që nga ky moment, të dy Kishat kërkojnë mënyra afrimi dhe bashkimi, edhe pse me hapa të ngadaltë, sipas dëshirës së themeluesit Jezu Krishtit Zot. Në ketë drejtim bëhen përpjekje të ndryshme, vizita, takime, diskutime të përbashkëta dhe Komisione të formuara për këtë qëllim dhe teologë, meshtarët, ipeshkvinjtë… janë të përfshirë në ketë lëvizje ekumenike. Kjo Lëvizje do të marrë hov pas vitit 1980, kur u takuan Papa Gjon Pali II dhe Patriarku Dimitros I. Patjetër se gjatë rrugës do të ndeshemi në vështirësi, sepse ende janë pengesa të mëdha, si psh. Kisha Ortodokse nuk pranon asnjë vendim apo shpallje dogmash që i bëri Kisha Katolike e Romës, që nga momenti i ndarjes me Kishën Ortodokse. Në këtë mënyrë ata nuk pranojnë dogmën e Zonjës së Papërlyer, as dogmën e Të ngjiturit në qiell me trup e shpirt dhe mbi të gjitha nuk pranojnë primatin e Papës, që do të thotë se është i pari i Kishës dhe kur mëson si pasardhës i Krishtit, nuk mund të gabojë.
Situata e sotme
Me Koncilin e Vatikanit II, Kisha Katolike lë pas dore metodën apolegjetike (të mbrojtjes së vërtetave katolike) në lidhje me Kisha të krishtera të ndara dhe përtërin dialogun. Është një vizion largpamës i ekumenizmit (për bashkimin e Kishave), fakti i vizionit dinamik mbi përgjithësinë e Kishës, për të rivendosur bashkimin në bashkëpunimin me të tërë Kishat (Ekumenizmi me kryetarë) dhe kontribut i gjithë besimtarëve (ekumenizëm i bazës). Ekumenizmi i kryetarëve të Kishave ndërmjet hierarkisë katolike dhe ortodokse ka përparuar shumë me Komisionin e përzier internacional. Si e përmendëm më lart, të ortodoksëve dhe katolikve, për dialog teologjik, dhe ka mbajtur 6. mbledhje plenare në vende të ndryshme të botës. Diskutohet ndërmjet teologëve dhe ekspertëve të të dy anëve mbi pikat teologjike, që na bashkojnë dhe mbi ato që na ndajnë. Rezultatet që janë nxjerrë na bëjnë me dije se rruga e bashkimit është e vështirë dhe do shumë kohë, ajo është si një rrugë kodrinore me pengesa, edhe pse në mbledhjen VI në qytetin Bari të Italisë është aprovuar dokumenti: mbi Sakramente dhe mbi njësi të Kishës. Kjo mbledhje ka qenë në qershor të vitit 1987. Teksti i aprovuar është nënshkruar nga ana katolike nga dominikani Jean M.R. Tillard nga Kanada.
Dialogu teologjik vijon me pengesa të pashmangshme nga ana e ortodoksve, sepse nuk ka një bisedues të sigurt, pasi që ortodoksët dallohen shumë njëri prej tjetrit ose një Kishë ortodokse nga tjetra, si psh. Kisha ortodokse nga ajo ruse.
Ortodoksët i kritikojnë katolikët se janë tepër të bindur se janë të pagabueshëm dhe nuk kanë kuptim objektiv për vështirësitë, që e mundojnë botën ortodokse. Një prelat ortodoks, arqipeshkvi i Australisë Irene ka thënë: ‘Dallimi ndërmjet Kishës Katolike dhe Ortodokse qëndron në tezën që e përfill Kisha Katolike: pranimi i primatit dhe i pagabueshmërisë së Papës kur ai mëson nga katedra si kryetar i Kishës.’
Sipas këtij prelati kjo është një humnerë e vogël, që ndan ortodoksët dhe katolikët, ndërsa ne katolikëve na duket shumë e madhe.
Ekumenizmi i bazës është rryma që galvanizon Kishën vendase rreth situatës së ndarjes së Kishave, kështu që i bën të vetdijshëm, se udha e vërtetë për t’u bashkuar Kishat nuk është bashkimi me Kishën e Romës, as kthimi në një Kishë tjetër, por që të gjitha Kishat të kthehen drejt Krishtit, siç ka dëshiruar edhe vet Ai, pra Kishën e bashkuar. Me shumë interesim për ekumenizëm gjendet në ‘diasporë’ (ku janë katolikët pakica, ndërsa shumica ortodoksët) dhe në ‘kufij’ ku janë afër ortodoksët dhe katolikët. Në përgjithësi bashkësitë katolike ku janë indiferente dhe të painformuara mbi ekumenizmin, ndërsa bashkësitë ortodokse presin dhe janë skeptike e publikisht kundër ekumenizmit.
Vështirësitë në dialogun ekumenik janë disa:
1. Frymëzimi nacionalist që i përfshin Kishat Ortodokse. Grekët i mbajnë në mend dëmet që iu kanë bërë latinët në shumë shekuj të sundimit. Ortodoksët edhe kanë frikë se mund të asimilohen nga latinët të cilët përbëjnë një Kishë monolite, multinacionale, efikase, kurse çdo Kishë ortodokse krenohet se ka autoqefalin (pavarësinë) e vet.
2. Problemi i ekumenizmit janë edhe ‘uniatët’ dhe Kishat tjera të Lindjes, që s’kanë këputur lidhjen më Romën, por me të janë të bashkuar dhe njohin primatin e Papës dhe pagabueshmërinë kur mëson ‘ex cathedra’, si kryetar i Kishës. Për ortodoksët uniatë janë ‘tradhëtarët’ e ortodoksisë. Nga kjo Kishat ortodokse pikërisht i kundërshtojnë rrymës ekumenike, se mendojnë që Roma do t’i bashkëngjisë Kishat ortodokse dhe do t’i bëjë uniate, kështu që poshtërohet autoqefalia ortodokse dhe e ipeshkvijve ortodoksë.
3. Ortodoksët i akuzojnë katolikët për proselitizëm (proselit të popullit të Izraelit ishin fanatikë të fesë së tyre). Për proselitizëm më shumë akuzojnë katolikët, që janë në ‘diasporë’, në vendet ortodokse. Disa Kisha ortodokse theksojnë se ku gjenden katolikët në mes tyre ndikojnë në ortodoksët që të vijojnë liturgjinë, katekizmin, bashkësinë e rite të tjera. Kishat ortodokse nuk u përgjigjin nevojave të besimtarëve të vet në lëminë e katekezës dhe të liturgjisë, sepse ende përdorin gjuhët origjinale greke, sllave të vjetër etj., të cilët popullit më nuk i kupton. Para kësaj situate kishte qenë më mirë që të bëhet një program i përbashkët për katekezë, përgatitje të sakramenteve dhe i shpjegimeve të riteve. Në shumë raste kjo nuk realizohet, për shkak se nuk ka përgjigje nga ana e ortodoksve. Ortodoksët çdo program të përbashkët e konsiderojnë si proselitizëm nga ana e katolikëve ndaj ortodoksëve.
Shpresa është se dialogu do të vazhdojë dhe ai do të jetë i dukshëm, i vërtetë, i përjetuar me dashuri të vërtetë, me mundime dhe urata të përbashkëta për shëlbimin e botës. Kështu u hap edhe asamblea e Bazilesë në Zvicër, si mbledhje e Provanisë së Zotit dhe këtu ka triumfuar ekumenizmi në një kuptim vërtetë të krishterë. Në dokumentin e fundit mbledhja ka theksuar ndarjet ekzistuese të Kishave për shkak të mungesës së shpresës reciproke ose të armiqësisë në marrëdhënie në mes të Kishave. Asamblea ekumenike e Bazilesë na mëson se ekumenizmi do të përfshijë: famullitë, ipeshkvit, rregulltarët dhe rregulltaret.. etj., kështu që më shumë do të bashkohen në favor të njeriut, se sa në diskutime teologjike mbi çka na ndan. At Pierro Gheddo, misionar, i cili po ashtu mori pjesë në këtë mbledhje, ka shkruar për atë mbledhje: ‘Pas shekujve, që jemi ndarë mbi Zotin, na vjen dëshira thuajse të provojmë pak të bashkohemi mbi njeriun dhe mbi problemet e njeriut’.
Fraza e Enciklikës (qarkores) papnore “Redemtor hominis” (Shpërblyesi i njeriut) thotë: ‘Njeriu është i pari dhe themeli i Kishës’, kjo thënie ka një domethënie shumë të thellë. Ka një vlerë edhe në fushën ekumenike. Bashkimi i Kishave ndoshta do të vijë kur të kuptojmë vlerat e ndryshme të çdo Kishe. Bashkimi, sikurse edhe feja, është një hir ose dhuratë e Zotit, që do të na japë, por na duhet të njohim hirin e Zotit e të bashkëpunojmë si njëra palë, poashtu dhe tjetra. Për ketë arsye edhe duhet lutur për këtë hir të Zotit.
Çdo vit prej 18 deri me 25 janar në mbarë botën bëhen ‘Lutjet për bashkimin e të krishterëve’.
Historia e ndarjes ndërmjet Kishës bizantine me Kishën e Ritit romak
Nëse si datë zyrtare e „skizmes“ (ndarjes) ndërmjet Kishës lindore me atë perëndimore shënohet viti 1054, historianët këtë e quajnë thjeshtësim i gjërave, sepse ndarja ndërmjet kishave ka si origjinë shumë kohë më parë se kjo datë simbolike.
Më 11 maj te vitit 330 Konstantini në ngushticën e Bosforit themeloi kryeqytetin e Perandorisë romake të lindjes. Në shenjë nderi dhe respekti ndaj Mbretit ky qytetet mori emrin e tij, pra Konstantinopoja. Më vonë do të fitojë edhe titullin e nderit „Roma e Re“ dhe së shpejti do t’i shtohen edhe privilegjet e tjera që gëzonte Roma e lashtë dhe do të bëhet qytet metropol per mbare pjesën lindore të Europës. Kundërshtimi dhe xhelozia nga Roma antike ishte normale për qytetin dhe kjo xhelozi zë fill që nga themelimi i Romës lindore. Në aspektin fetar e kishtar fillimisht Konstantinopoja nuk ishte shumë e rëndësishme, por vetëm duke filluar nga data 315 qyteti i lashtë Bizanci (mendohet se mbi kete qyteze eshte themeluar Konstantinopoja), do të jetë seli ipeshkvnore.
Konstantinopoja nuk ka qenë themeluar nga asnjë Apostull dhe nuk mund te deshmonte asnje varr te ndonje apostulli që të ketë qenë varrosur brenda mureve të saj. Pra shihet qartë se Konstantinopoja nuk kishte nivelin e selisë Apostolike, siç kishte Roma, Aleksandria, Antiokia, Jerusalemi dhe në këtë mënyrë nuk mund të konsiderohej si mbrojtëse e ortodoksisë së fesë së krishterë. Nga ana tjetër të gjithë Mbretërit lindor qëndronin në Konstantinopojë dhe luanin nje rol vendimtar brenda Kishës, më shumë se mbretërit në Perëndim. Perandorët thirrnin dhe hapnin solemnisht Koncilet dhe udhehiqnin ato, poashtu janë mbrojtës dhe administrator të Kishës. Bashkimi i Kishës dhe bashkimi i pushtetit të Mbretit kushtëzonin njëra-tjetrën në mënyrë reciproke.
Perandori i krishterë konsiderohej si mbikqyrës i bashkimit të Kishës dhe mbrojtës i ortodoksisë së fesë së krishterë, pra me pushtetin e tij të dhuruar nga Hyji mbretëronte në Kishë dhe emronte ipeshkvinjtë.
Në këtë kontekst në Konstantinopojë lind legjenda e shën Andresë, ku flitet se Apostulli Andre ka shpallur Ungjillin në Bizanc (Konstantinopoja e lashtë) dhe ka themeluar në këtë qytet nje seli ipeshkvnore. Sipas dëshmisë së Shkrimit Shenjt, Andrea ka qenë i thirrur nga Jezusi për të ushtruar shërbesën e tij apostolike më parë se vellai i tij Pjetri, duke lexuar Shkrimin Shenjt në këtë optikë do të interpretojnë se selia apostolike e Konstantinopojës mund të pretendonte „primatin“ (parësinë) në mbarë botën e krishterë.
Nga ana juridike ky pretendim do të konkretizohet në Koncilin e Konstantinopojës në vitin 381 (ne kanonin e tretë shkruan kështu: „ipeshkvi i Konstantinopojes ka primat nderi, pas ipeshkvit te Romes, ne fakt ky qytet eshte Roma e Re“.
Roma kundërshton këtë pretendim, sepse nuk bazohej aspak në Shkrimin Shenjt, por kishte qëllime politike dhe strategjike në lindje të Europës. Konstantinopoja kishte si qëllim nenshtrimin e selive të tjera të lashta Apostolike: Antiokia, Aleksandria dhe Jersualemi, kështu që Konstantinopoja nuk është e vetdijshme për parësinë që do të gëzojë në aspektin politik. Në të vërtetë qyteti nderohet nga prania e Perandorit dhe Senatit, në këtë mënyrë gëzon privilegjet e njejta të Romës së lashtë edhe në aspektin kishtar dhe jo vetëm në aspektin politik.
Jo vetëm kundërshtimet e Romës, por edhe vendimet e Koncilit të Konstantinopojës dhe Kalcedonisë hidhen poshtë. Në këtë menyrë selia ipeshkvnore e Konstantinopojës merr titullin „Patriarkat Ekumenik“ dhe sipas shumë historianëve dhe studiuesve Patriarku i kësaj selie do të pretendoi të ushtrojë ndikimin e tij në mbarë botën e krishterë, pra shihet qartë se bëhet fjalë për një konkurrencë ndaj Romës.
Fillon procesi i largimit të Konstantinopojës ndaj Romës dhe ky largim është gjithnjë në rritje, megjithatë duhet të themi se ky largim është fryt i qëllimeve politike, kulturore dhe fetare.
Në Koncilin e Kalcedonies ipeshkvi i Romës Feliçe II (483-492) nxorri një dekret çkishërimi për Patriarkun Akaçi të Konstantinopojës, sepse bëhej fjalë për një formulë të dyshimtë monofiziste mbi fenë e krishterë. Pas këtij gjesti, Akaçi eliminon emrin e ipeshkvit të Romës ne lutjet e besimtarëve dhe në këtë mënyrë thyhen marrëdhëniet me Romën. Patriarkët e Antiokisë dhe Aleksandrisë ndjekin shembullin e tij, kështu që kemi ndarjen e parë ndërmjet Kishave që zgjat deri në vitin 519.
Kishat e lindjes në këtë periudhë kohore ndjenin veten shumë superior ndaj Kishes së Perëndimit, jo vetëm se në lindje flitej gjuha e Besëlidhjes së Re, pra greqishtja, por konsiderojnë Perëndimin sikur kanë thyer origjinën me fenë e krishterë, sepse në këtë periudhë kemi ardhjen dhe sundimin e barbarëve në pjesën më të madhe të Perëndimit.
Literatura latine në lindje nuk mirret në konsiderim fare (si psh. shën Augustini…), edhe pse në Romë gjuha greke flitet si gjuhë e dytë (pas latinishtes). Së bashku me kulturën e kultin edhe menyra e jetesës zhvilloheshin në mënyrë të pavarur. Kalendari kishtar dhe liturgjik, festat, dita e agjërimit… të lindjes dhe perëndimit nuk perputheshin, poashtu edhe që nga vendosja e ligjit te celibatit në Kishën e Perëndimit, do të ndryshojnë edhe veshja dhe mënyra e jetesës e klerit kishtar.
Mbreti i mbreterisë së lindjes arriti të shtrinte ndikimin e tij në Italinë e Jugut, atëherë Papët kërkuan ndihmë nga frankët. Në vitin 800 Papa Leoni III kurorezon mbret Karlin e Madh, kjo ngjarje konsiderohet nga Konstantinopoja si vepër tradhëtie nga ana e mbretit.
Fjala skizë shënon një ndarje të krishterëve në dy trupa, shkaku i së cilës nuk është doktrinore. Skizma më e rëndësishme në historinë e Kishës së krishterë është ajo midis dy Kishave te Kostantinopolit dhe Romës, nganjëherë e quajtur skizma lindje – perendim. Kisha Romake thotë se kishat e krishtera duhet të drejtohen nga ipeshkvinjtë e botes, duke vepruar në mënyrë kolegjiale, e mbi këta Papa (Ipeshkvi i Romës) që kryeson. Kisha e Konstantinopolit mendonte se pesë qendrat e lashta të krishterimit kishin autoritet të barabartë: Jerusalemi, Antiokia, Roma, Aleksandria dhe Kostantinopoli.
Edhe pse ekzistonin pikëpamje të ndryshme mbi autoritetin e Kishës, të krishterët e lindjes e të perëndimit qëndruan të bashkuar deri në shekullin IX, kur ndodhi prishja e parë në kohën e Patriarkut të Kostantinopolit, Foci. Në shekujt që vijojnë, Kishat u pajtuan në disa periudha kohore, megjithatë skizma ngrinte krye përsëri. Prishja e fundit midisi Konstantinopolit dhe Romes ndodhi në vitin 1045. Edhe pse skizmat e shkaktuan kryesisht faktor politik, u fut një element doktrinor në perdorimin e fjalës filoque (e prej Birit) ne lutjen Besoj (Credo). Të krishterët katolik dhe protestant e përdorin fjalën për të treguar besimin në Shpirtin Shenjt, që rrjedhë nga Hyji Atë dhe nga Biri. Ndërsa ortodoksët duke ndjekur formulimin origjinal, nuk e perdorin fjalën (e nga Biri), duke thenë se Shpirtin Shenjt e ka derguar Hyji Atë. Edhe pse në kohët e kaluara është trajtuar shumë kjo çështje, sidoqoftë nuk është çështje shumë e rëndësishme që ka shkaktuar ndarjen ndërmjet të krishterëve të Lindjes dhe Perëndimit.
Në kohën e sotme: lëvizja për bashkimin e Kishave të Konstantinopolit dhe Romës është zgjeruar dukshëm. Papët si psh. Gjoni XXIII, Pali IV, Gjon Pali II, Benedikti XVI dhe Françesku janë takuar me Patriarkët Ekumenik të Stambollit dhe Patriarkët kanë ardhur në Romë. Të dy Kishat kanë caktuar komisione të ngarkuara për të zgjidhur problemet në mënyrë që të mund të caktojnë një bashkim të plotë.
