Qiri ose drita e dyllit, është simbol natyror i cili përdoret shumë shpesh në liturgjinë e Kishës. Drita dhe zjarri janë simbole të Hyjnisë. Bibla na bën të ditur që vetë Hyji është dritë (Krhs.Ur 7,26; Lk 2,32; 1 Gjn 1,5) dhe zjarr (Dal 3,2; Lp 9,3; Heb 12,29). Në Testamentin e Ri drita është kusht themelor për zhvillimin e jetës psikike dhe parim i të gjithë së bukurës, mbi të gjitha simbol i Krishtit, i cili nuk jeton vetëm si Hyj në një dritë ku nuk depërtohet, rrezaton dritën dhe është i mbështjellur me të (Krhs. 1 Tim 6,16; Zb 4,3-5), por, i mishëruar si Bir i Hyjit, vetveten e quan dritë (Gjn 8,12) dhe shndrit gjithsecilin që vjen në këtë botë (Krhs. Gjn 1,4,9).
Vetë qiri mban lidhjen e vet me zakonet pagane. Qirinjtë në antikë vendoseshin para hyjnive dhe mbaheshin në duar në kohën e saturnaleve. Vëndosëshin edhe mbi varre dhe kishin domethënie apotropeike. Një zakon i tillë ndiqet ende nga Kisha Katolike në festën e Të Shumtëve (Dita e të vdekurve, Purgatori). Qiri i ndezur në judaizëm është konsideruar si blatim i pastër kushtuar Perëndisë dhe si shtyllë e flaktë e Besëlidhjes së Re. Izrealitët ndiqnin shtyllat e zjarrta nëpër shkretëtirë për të kaluar Detin e Kuq, tanimë të krishterët në natën e Pashkëve renditen duke hyrë në kishë pas dritës së flakës së qirit të ndezur, shenjës së Krishtit të ngjallur. Që nga shek. VI në Jerusalem shërbente si shenjë e gëzimit ndërsa ndriçonte tempujt. Edhe Shën Isidori i Sevilës bën të ditur që, qirinjtë ndezen gjatë Meshës në shenjë gëzimi.
Qiri i Pashkëve, së bashku me zjarrin e Pashkëve, janë tashmë elemente ose zakone të ngulitura mirë në liturgjinë pashkore, saqë ato nuk guxojnë të mungojnë fare. Fillimisht mund të themi se, drita e qirit të Pashkëve pikësëpari shënon jetën dhe është zakon i traditave të shumta: greke, romake, judaike dhe të krishterë.
Qiri i Pashkëve ka zanafillën në zakonin e hershëm të Kishës së vjetër, kur Nata e Pashkëve ndriçohej me shumë qirinj. Thuhet se, në Romë, festa e Natës së Pashkëve kremtohej me dy qirinj të mëdhenj e të lartë deri në rreth 2 metra. Edhe vetë simbolika e zjarrit të Pashkëve ka burimin në dritën e qirit të Pashkëve. Drita e qirit të Pashkëve është flakë, dritë flakëruese e cila simbolizon Krishtin e Ngjallur dhe fitimtar mbi vdekjen, Krishtin që mundi dhe mposhti përgjithësisht të qenët i vdekur.
Qirin e Pashkëve, trupin e tij që e përpinë flaka (drita), e cila jep dritë në kishë dhe shkëlqen para të pranishëmve, e përdorim si simbol të veçantë në liturgjinë pashkore. Vetë qiri i Pashkëve do të ndezet nga zjarri i bekuar dhe me të do të hyhet në hapësirën kishtare të errtë pasi që, tashmë do të jetë bekuar.
Qiri i Pashkëve është në qendër të vëmendjes në Natën e Pashkëve; zbukurohet madhërishëm me thënie dhe simbole dhe mund të shkrihet vetë sipas dëshirës; zë vendin para altarit ose menjëherë pranë tij në të djathtën deri në ditën e Pesëdhjetores a Rrëshajës, dhe ndezet në çdo kremtim liturgjik. Pas Pesëdhjetores mënjanohet, në të vërtetë zë vend te burimi i pagëzimit, dhe ndizet gjatë kremtimit të pagëzimeve, që vetë qiri i pagëzimit si shenjë e Krishtit të ndizet në të.
Një letër e Shën Jeronimit dërguar Presidit, një diakoni nga Piacenca, bën me dije se qiri i parë i Pashkëve qe ndezur në vitin 384 pikërisht në Piacenca, ndërsa, më së voni, në vitin 417, papa Zosimi e bëri zakon në Romë. Në shek. VII, do të gjejë përdorimin e vet në të gjitha kishat titullare. Që qiri i Pashkëve gjeti përdorimin e vet të hershëm dhe të shumtë, tregon edhe Euzebi ndërsa flet për jetën e Konstandinit (De vita Constantini, IV, XXII): për ndriçimet me dyllë të shtyllave të qytetit në kohën e tij dhe llambat djegëse për t’i dhënë ndriçim mistik Vigjiljes së Pashkëve.
Përshkrime gjallëruese për ndriçimin e Vigjiljes së Pashkëve japin edhe Shën Gregori Naziancen dhe Shën Gregori i Nishit. Më tej, çka me siguri mund të vërtetojmë, janë provat që shtrihen radhazi deri te Tertuliani dhe Justini Martir, që në prag të Pashkëve mbahej ceremonia e pagëzimit të katekumenëve, e quajtur fotizmos, në të vërtetë ndriçim. Që nga këto kohëra qiri i Pashkëve simbolizonte Jezu Krishtin, dritën e vërtetë të ardhur në këtë botë (Krhs. Gjn 10,22).
Qiri pashkor, në të vërtetë a konkretisht, është një qiri i madh i zbardhuar, i cili, duke u bërë gati për kremtimin e Natës së Pashkëve pranë zjarrit të Pashkëve, bekohet dhe ndizet në liturgjinë e Kishave Perëndimore (në Kishën katolike, anglikane dhe luterane). Kishat Lindore kanë një tjetër traditë dhe zakon, por po ashtu të gjatë, dhe e quajnë Trikirion. Trikirioni nënkupton tre qirinj nga dylli i pazbardhur, të lidhur kryqazi me një dizgë pëlhureje. Trikirioni përdoret vetëm në Vigjiljen e Pashkëve dhe rri i vendosur pranë altarit duke ndriçuar përmes qirinjve nga vaji deri në festën e Pashkëve të ardhshme.
Qiri i Pashkëve shkrihet nga dylli i lëngshëm. Në shekujt e parë shkrihej edhe në hapësira të mbyllura që shkrirja të mos bëhej e bezdisshme përmes blozës dhe erës së pakëndshme. Vetë materialin nga do të prodhohet qiri i Pashkëve e lavdëron himni exultet.
Vigjilja e Pashkëve parasheh këtë rrjedhë liturgjike: Zakonisht zjarri i Pashkëve ndizet para kishës, pra para fronit të kishës. Zjarrin, tashmë të ndezur nga shërbyesit e famullisë, e bekon diakoni ose prifti. Pasi të jetë kryer lutja e bekimit qiri ndizet nga një fitil dhe drita e zjarrit të Pashkëve. Më pas tërhiqen nga aty dhe marrin drejtimin drejt kishës, pikërisht drejt altarit, dhe në një procesion, në një shtegtim të vogël deri te altari, në një ecje me masë dhe të vëmendshme, përgjatë rrugës këndohet tri herë thirrja Lumen Christi (shqip: Drita e Krishtit) dhe populli përgjigjet: Deo gratias (shqip: Falënderojmë Hyjin). Pasi që qiri i Pashkëve të jetë vendosur në shandan në hapësirën e altarit te amboni, diakoni ose prifti shpall Lajmin e Pashkëve, në të vërtetë këndon himnin pashkor, exultet – le të ndriçojë.
Nga qiri i Pashkëve ndizen edhe qirinjtë që populli ka sjellë me vete dhe i mban në duar, madje do të mbahen të ndezur gjatë tërë këndimit të himnit dhe ripërtëritjes së premtimeve të pagëzimit. Këto drita të ndezura shënojnë ngrohtësinë dhe dritën e Krishtit që duhet të ndizen në zemrat e besimtarëve. Qiri që gjithsecili besimtar mban në dorë, mund t’ua përkujtojë pagëzimin dhe t’ua shtojë vetëdijen për të jetuar “porsi bij e bija të dritës”. Qiri i Pashkëve zhytet tri herë në burimin e ujit që do të bekohet në Vigjiljen e Pashkëve, dhe ka për të shërbyer për pagëzimin e katekumenëve atë natë dhe për pagëzime gjatë tërë vitit.
Shekuj me radhë qiri i Pashkëve qe zbukuruar me lule e gjethe. Simbolet e tjera që përcjellin edhe tani qirin e Pashkëve janë: numrat e vitit rrjedhës, alfa (A) dhe omega (Ω) (shkronja e parë dhe e fundit e alfabetit grek), të cilat kanë fillin e përdorimit nga fundi i shek. XI. Në qirin e Pashkëve, ditëve tona, zakonisht shihen 5 kunja a gozhda, të cilat nuk hasen në traditën e vjetër të qirit të Pashkëve, por që tashmë, si të tilla, shënojnë varrat e Krishtit. Kur në kishë, me qiri tashmë të ndezur nga zjarri i Pashkëve, gjatë procesionit deri te altari, klithim thirrjen: Lumen Christi, shënojmë, shpallim dhe lëshojmë ballafaqe kushtrimin: vdekja le të bëjë lëshime para jetës dhe errësira para dritës le të mpaket.
Për ta respektuar sa më mirë të vërtetën e shenjës a të simbolit, kërkohet që qiri i Pashkëve të jetë për çdo vit i ri dhe i përgatitur nga dylli, të ketë madhësinë e duhur, të mos jetë i trilluar, dhe të ketë mundësi gjithmonë të shfaqë e të na kujtojë Krishtin, dritën e vërtetë të botës. Qiri i Pashkëve, i cili ka qëndruar për shtatë javë te altari ose te amboni, pikërisht deri në Pesëdhjetoren, duhet të gjejë vendin e vet në pagëzimore e jo të rrijë më tutje në hapësirën e altarit. Qiri i Pashkëve, përposë pagëzimit dhe sakramenteve të tjera, ka për t’u përdorur edhe gjatë varrimeve, dhe vlen të vendoset afër arkës së të vdekurit për të bërë me dije se, vdekja për të krishterin është Pashka e tij e vërtetë.
Qiri i Pashkëve nga dylli, por edhe qirinjtë e altarit, të cilët, të shumtën e rasteve, në traditën e krishterë janë ndrequr nga dylli, shënojnë lindjen e Krishtit nga Virgjëra Mari, mu porsi është nxjerrë dylli nga bleta e virgjër.
Bleta është Apis mellifera, një gjallesë e vogël, por shumë e zellshme. Ajo lëshon një lëng, bën një pjellë që e quajmë mjaltë, të cilën e kanë vlerësuar njerëzit e të gjitha kohërave dhe civilizimeve. Arsyeja e këtij vlerësimi është e shumëfishtë. Mjalti në antikë qe i vetmi ëmbëlsues dhe ofronte përdorim të madh në artin e gatimit, në medicinë dhe në kozmetikë. Mendohej si ushqimi i zotave. Literatura antike e këndon jetën e tyre në përshkrime të këndshme, si: Homeri (në Iliada 2,87 dhe Odisea 13,106) dhe Hesiodi (në Teogonia 594). Pindari (në Pitika 4,60) e përdori fjalën bletë si epitetit për priftereshat, ndërsa Platoni (në Ioni 534b) për poeteshat. Mirëpo, paraqitjen më të bukur të jetës së bletëve e bëri, në gjuhën latine, Virgjili. Në librin e katër Gjerogjikat, një vepër që i është kushtuar tërësisht përshkrimit të jetës në fshat, këndohet me pasion jeta, sjellja dhe veprimi i bletëve.
Përse qiri nga dylli i bletëve? Etërit e kishës dhe literatura e krishterimit të hershëm, e ndikuar nga kënga e Virgjilit, në himnet e shumta ngrit nderin dhe këndon lavdin e bletës. Arsyeja qe e qartë. Bleta, që asohere, simbolizonte zellin dhe shkathtësinë. Himnet lëvdojnë vetëdijen e saj për bashkësi, vetëmohim dhe dobi të përgjithshme. Bleta mendohej si e mençur dhe e aftë. Lavdërohej dashuria e saj për virgjëri, pastërti dhe mirësi, dhe shërbente si shembull i apostujve, i atyre që dinë të shkruajnë dhe i urtisë. Bletën e lëvdon dhe njëra nga suret e Kuranit.
Vetë Nata e Pashkës, në të vërtetë kremtimi, fillon me ndezjen e qirit jashtë kishës. Pse qiri? Sepse ai nuk prodhon vetëm dritë dhe nxehtësi, por ai harxhohet dhe soset. Në këtë simbolikë qëndron kuptimi i thellë i jetës. Jeta vlen të harxhohet për dashuri, nder dhe në të mirë të të tjerëve. Kuptimi i jashtëzakonshëm i jetës sonë është të sosemi, të shkrihemi në tërësi për të vërtetën dhe
dashurinë ndaj Hyjit, porsi qiri për dritën dhe flakën.
Ndërsa qiri digjet, soset dhe shkrihet, simbolizon dhe jetëshkurtësinë dhe vetëshkatërrimin. Bën të ditur që në këtë botë jemi kalimtarë e vdekatarë. Vetë forma e qirit nuk e tregon qenësinë simbolike, por veprimi i tij tregon se trajta e kësaj bote kalon dhe se, dhe vetë ne jemi rrugëtarë dhe shtegtarë.
Në fushën simbolike haset piktura e Shën Sebastianit (Ca’ d’Oro, Venedik, rreth 1490) e ndrequr nga Andrea Mantegna († 1506). Te këmbet e shenjtit dhe martirit digjet një qiri. Në flamurin e tij shihet si i dredhur një mbishkrim në gjuhën latine: “Përveç Hyjnisë asgjë nuk është e qëndrueshme, të tjerat janë tym”. Qiri në këtë figurë është simbol i jetëshkurtësisë, dhe kjo bën të ditur që, qiri që nga shek. XVI e ka konkretizuar dhe këtë domethënie. Në librin e emblemave të Gilles Corrozetit (1510-1568) është spikatur qiri i cili flet vetë: “Përderisa unë qiri i shkretë u shërbej të tjerëve, sikurse është përcaktimi im, e përpij dhe asgjësoj vetveten”. Kjo thënie na kthen përsëri te simbolika e vetëshkatërrimit, flijimit për të tjerët. Motoja “Përderisa unë hargjohem, u shërbej të tjerëve” haset dhe në piktura të tjera dhe gdhendje në dru.
Kemi vërejtur më sipër se, qiri i Pashkëve zhytet tri herë në vaskën e pagëzimit për ta bekuar atë ujë nga i cili të pagëzuarit do të marrin jetën e re. Ky gjest, kjo simbolikë në Natën e Pashkëve bën të ditur që Krishti i ngjallur e zhvillon dhe rrit Kishën, e pllenon atë ndërsa e jep jetën për të.
Në qirin e Pashkëve është mirë dhe e pëlqyeshme të shkruhet Aleluja. Do të ishte shumë gjest i vyer dhe simbolik po qe se, merret në dorë një qiri i vogël gjatë ditëve të Pashkëve, dhe sidomos të dielave, posa të hyhet në kishë, dhe të ndizet në qirin e Pashkëve. Jo vetëm kjo ditë, por dhe Treditëshi i shenjtë që paraprin dhe ditët më pastaj, janë një ndezë përshpirtërie, gurrë gjallërie e jetës me Zotin. Qirinjtë e ndezur do të ishin një simbolikë, e cila shfaq pjesëmarrjen tonë në “flakën e Pashkëve”. Ky veprim do të na bënte të ditur se, Jezusi është gurra e jetës dhe drita që për çdo ditë na shndrit dhe tret tekandej errësirën nga ne. Ai na solli edhe dritën e fesë e të hirit; përmes flisë së kryqit na ka dhuruar jetën mbinatyrore. Përmes flijimit në vdekje na ka fituar të drejtën për të marrë pjesë në dritën e përjetshme dhe në lavdinë e pashuar, të cilën Kisha e kërkon për ne, për fëmijët e vet vdekatarë: Lux perpetua luceat eis – i shndritë drita e pambaruar.
Zjarri i Pashkëve
Zjarri i Pashkëve tashmë është një traditë e ngulitur mirë në liturgjinë pashkore. Zjarri është një ndër simbolet më të vjetra të natyrës që ka zënë vend në liturgjinë e Kishës. Mendohet të mos ketë asnjë religjion nën kupën e qiellit që mos ta ketë zjarrin në qendër të kultit të vet si shenjë shprehjeje të Hyjnisë dhe veprimit të tij. Thuhet që zjarri, ujërat dhe engjëjt të jenë ndriçuesit e honeve të zemrave njerëzore. Zjarri është element që shkrin, përcëllon, pastron, shkatërron, ndriçon, ngroh, prodhon energji. Është simbol i Hyjnisë, pranisë së padukshme, por të fortë dhe jetëdhënëse; rreth zjarrit mblidhen njerëzit, tubohen persona që krijojnë bashkësi, shfaqin mendime, kundrojnë dhe përsiasin. Zjarri edhe kur shkatërron dhe prish, shfaq spektakël të tmershëm dhe mahnit njëkohësisht. Zjarri ka madhështi të tmerrshme, shkëlqim të paafrueshëm, por edhe dritë ndriçuese dhe ngushëlluese. Asgjë nuk e shfaq sikurse zjarri njëkohësisht, magjepsjen dhe frikën e njeriut para misterit të jetës, para misterit të Hyjit Krijues dhe jetës së përtejme.
Njerëzit janë ndeshur me zjarrin që në kohërat më të vjetra papritur e pakujtuar: kanë parë një vetëtimë duke gjarpëruar nëpër qiell ose një rrufe e cila ka goditur ndonjë lis dhe ka ndezur zjarr; një vullkan mund të ketë shpërthyer papritur pas një gjëmimi, dhe ka shpërthyer zjarr; dielli shpesh e ka nxehur aq fort rrafshirën me bar, sa që ka bërë që ai të ndizet flakë. Dhe, njerëzit duke mos e ditur dhe duke mos e kuptuar se çfarë ka ndodhur, pa dyshim se janë frikësuar. Por më shumë se frika kanë menduar se zjarri është dhuratë nga qielli, mallkim ose dënim nga qielli. Bibla e mendon rrufenë si “Zjarri i Hyjit” (Krhs. Jb 1,16). Në këtë paraqitje që mund t‘i përngjajë një tregimi të lehtë për fëmijë, mund të kuptojmë se si njerëzit fillimisht kanë pasur mundësi të njohin dy veti të zjarrit: zjarri që nxeh e ndriçon, që prish e asgjëson. Që në fillim zjarri shfaqet si element ambivalent. Simbolizon hyjnoren, por edhe çudinë dhe djallëzoren.
Vetë zjarri, i menduar në filozofinë greke, si njëri prej katër elementeve themelorë të natyrës, qe vlerësuar nga kultura dhe popuj të ndryshëm dhe pati domethënie të madhe. Historia e religjionit dhe e kulturës bëjnë të ditur që zjarri, në përditshmërinë e njerëzve, qe vlerësuar shumë, qoftë nga ana pozitive, qoftë nga ajo negative, pra si dhurues i jetës dhe shkatërrues i saj. Zjarri në njërën anë mendohej si dhuratë e dashur nga natyra, forcë, e cila dhuron jetë, fuqi e çuditshme dhe e paparashikueshme, dhe si arritje njerëzore përmes gjeniut njerëzor për ta ndezur atë dhe për ta kultivuar në anën tjetër. Vetë ndezja e zjarrit qe zakon i hershëm i popujve. Egjiptasit kallnin a ndiznin turra drunjësh për ta joshur diellin dhe për ta dëbuar dimrin. Zjarri në të vërtetë qe përdorur si qendra e jetës së shtëpisë (zjarri i vatrës) për t’u mbrojtur nga shpritrat e këqij, sëmundjet, epidemitë; qe përdorur si forcë pastruese dhe ndriçuese (p.sh., djegia e të vekurve në Indi). Zjarri, në botën pagane, qe menduar dhe si i shenjtë nga njerëzit dhe zotat. Të gjashtë vestalet (priftëreshat e Romës së lashtë të Vestës) kishin detyrë të kujdeseshin që mos t‘i afrohej askush zjarrit të shenjtë. Sipas mitologjisë greke, Hestia, hyjnesha e vatrës familjare dhe shtetërore e vatrës së zjarrit dhe flijimit, dhe njëra nga dymbëdhjetë hyjnitë olimpike, gëzonte emër të mirë në popull. Krahas kësaj, në religjionin romak, vjen Vesta, hyjnesha e vatrës dhe e harmonisë familjare, e cila besohej të ishte rojtarja e virgjër e zjarrit të shenjtë. Zjarri përdorej si mjet në betejë dhe luftë. Në vetë altarin e Delfit, në qytetin antik të Greqisë, rrinte zjarri.
Vënia nën kontroll dhe përdorimi i zjarrit mendohen të jenë një ndër arritjet më të mëdha të historisë njerëzore. Roli që ka luajtur zjarri në besimin dhe kulturat e popujve e vërteton këtë. Mitologjia greke bën të ditur që grekët e lashtë e shpjeguan praninë e zjarrit në tokë përmes mitit të Promoteut. Duke menduar që zjarri ka origjinë hyjnore, u bë më të shpejtë element i shenjtë. Kjo është arsyeja që zjarri i ndezur rrinte para tempujve kryesor të Greqisë së vjetër dhe quhej Zjarri i Përjetshëm; ndizej përmes rrezeve të diellit, të cilat bëheshin tufë në një enë të quajtur Skafia. Me përftimin e nxehtësisë së jashtëzakonshme ndezej flaka.
Në shenjtëroren e Olimpit, ku mbaheshin lojrat olimpike të vjetërsisë, në altarin e hyjneshës Hestia në Prytaneum (ndërtesa ku mbahej gostia përmbyllëse për atletët) rrinte ndezur një Zjarr i Amshuar dhe shërbente si burim për të gjithë të tjerët.
Në religjionin grek zjarri pati përdorim konkret fetar. Shërbente si mjet i pastrimit ritual. Në këtë kuadër ishin riti pastrues i flijimit pas lindjes dhe pas vdekjes. Kur digjeshin kufomat në kultin e të vdekurve, besohej që zjarri nuk do t’ua dëmtonte të vdekurve shpirtin dhe se shpirtrat nuk do të pengohen për një jetë të përtejme.
Në filozofinë greke zjarri është njëri nga katër elementet kryesore. Herakliti i Efesit e mendon zjarrin si kryematerie: “Bota është lojë e zjarrit, i cili, i konceptuar në ndryshimin e vazhdueshëm, është identik me hyjninë (ose me logosin) … ashtu përbëhet edhe shpirti i njeriut nga zjarri”.
Zjarri te populli ynë shqiptar ka domethënie të veçantë jete, bashkimi dhe festimi. Në odën, të quajtur oda e zjarrit, mblidheshin rëndom familja dhe rrethonin vatrën, oxhakun a zjarrishtën ku ndizej zjarri. Vatra e zjarrit ishte qendra e shtëpisë nga ktheheshin shikimet dhe zgjateshin duart për ngrohje. Në traditën e popullit tonë ndizeshin dhe, ende sot e kësaj dite, ndizen shumë zjarre me flakë të madhe, bëhen flakadanët. Përmes flakadanëve bëhen përkujtimet e ngjarjeve të mëdha të popullit e të kombit, dhe sillen nëpër mend heronjtë e luftrave shqiptare. Në të shprehurit popullor hasim fjalën zjarmnik, nga zjarm, e cila bën të ditur vendin, majat e maleve ku janë ndezur zjarret.
Në popullin tonë zjarri edhe adhurohej. Jo rrallë, shqiptarët, përpara ndonjë feste kanë ndezur zjarre dhe i kanë mbajtur të ndezur tërë natën, dimër e verë, për të frikësuar demonët dhe shpritrat e këqinj. Zjarri i ndezur, si për shembull në Majat e Shalës, ruhej nga i zoti i shtëpisë dhe bëhej mbi të një lloj roje, roja e zjarrit, përngjante në rojen priftërore të zjarrit. Zjarri mbahej ndezur në dhomën e lehonës për 40 ditë rresht pa u fikur. Populli ynë ka “lexuar” lëvizjet e zjarrit, dhe duke kundruar flakën e tij ka bërë shpjegime: “Fikja e zjarrit në të tilla raste ishte një ogur i keq. Besohej se po të fërshëllente zjarri, po bisedonin armiqtë e shtëpisë, po të kërciste, do të ngordhte bagëtia”. Në popullin tonë hasim dhe kërcimet rituale të zjarrit në festat e ngjalljes së natyrës (dita e verës dhe dita e këmboreve).
Te popullsia katolike, deri vonë, është mbajtur në dhomën e lehonës një qiri i ndezur deri në ditën e pagëzimit, i cili ka zëvëndësuar zjarrin e dikurshëm. Qiri, ndonëse zakon i krishterizuar, prapë ka zanafillën në botën mitologjike shqiptare. Janë me kuptim tejet të veçantë dhe shpalosin thellësinë e mençurisë popullore shqiptare legjendat për zjarret e Buzmit bujar, në të cilat, duke u shfaqur kërkimi i drurit më të mirë për Natën e Shenjtë, del në pah mbizotërimi i trinckës (Parus caeruleus) mbi korbin e zi, i cili ua parashtronte gjithmonë dijekeqas malësorëve përzgjedhjen e drurit për ta ndezur në natën e Buzmit bujar. Në kuptimin etnografik, zjarri do të thotë: familje, shtëpi, fis. Në jetën emocionale flitet për zjarrin e urrejtjes, pasionit, dashurisë.
Përderisa ende nuk kemi hyrë në thellësinë e shpjegimit të zjarrit pashkor, mund të endemi këndshëm nëpër botën biblike, e cila sipas gjasave, së bashku me zakonin e festës pranverore të zjarrit, i paraprin zakonit tonë krishtëror të zjarrit pashkor. Besëlidhja e Vjetër, sikundër shumë religjione, e ka zjarrin si njërin nga simbolet më të mëdha të forcës hyjnore, si shenjë të qenësisë hyjnore. Besëlidhja e Vjetër përmend me qindra herë fjalën zjarr, i cili pikësëpari përdorej në jetën e përditshme të punëve shtëpiake (Krhs. Dal 12,8; Is 44,15; Jer 7,18), në puntori dhe përpunime të metalit (Krhs. Is 44,12; Jer 6,29; Sir 38,28). Në luftë ishte shenjë e shkatërrimit (Krhs. Lp 13,16, Gjq 20,48; Am 1,4), por nuk guxohej të ndizej në ditën e shabatit, pra në ditën e shtunë (Dal 35,3). Në kuptimin simbolik zjarri nënkupton ose është shenjë për përshkrimin e gjesteve dhe veprimeve njerëzore: shpifjen dhe grindjen (Krhs. Fu 26,20), inatin (Krhs. Sir 28,10), derdhjen e gjakut (Krhs. Sir 11,32), mallin e dashurisë, kënaqësisë së plotë (Krhs. Sir 9,8; 23,16) dhe kurorëthyerjen (Krhs. Jb 31,12; Fu 6,27).
Zjarri edhe në botën biblike shërben si mjet pastrimi (Krhs. Lev 13,52; Num 31,23; Is 6,6). Me të do të digjen edhe kufomat e të vdekurve, por vetëm të atyre që janë bakëqinj (Zan 38,24; Lev 20,14) që të mos kenë mundësi të kenë banesë në varr bashkë me etërit.
Zjarri në Testamentin e Vjetër është simbol a shenjë e Jahves. Ai iu dëftua Moisiut pranë kaçubës së ndezur flakë, e cila nuk digjej (Krhs. Dal 3,2) dhe i priu popullit të vet në formën e shtyllës së zjarrit (Krhs. Dal 13, 21). Mali Sinai qe mbuluar i tëri me tym, kur Hyji kaloi andejpari në zjarr (Krhs. Dal 19,18). Profeti Ezekiel në vegimin e vet pa “qerren e Zotit”: një erë shtjelle, re e madhe, zjarr i mbledhur lëmsh, brenda të cilit, në zjarr, shkëlqente diçka si ari (Krhs. Ez 1,4). Libri i Danielit tregon për shpëtimin e tre djelmoshave të përshpirtshëm në furrën e zjarrit të mbretit Nabukodonozor, të cilët i shpëtoi Zoti nga forca e flakës dhe nuk u dogjën (Dan 3). Në zjarr shfaqet madhështia e Hyjit dhe forca, por dhe ana e pashqyrtueshme dhe zemërimi kundrejt padrejtësisë në mesin e njerëzve.
Testamenti i Ri në letrën e Hebrenjve e përshkruan Hyjin si zjarr që përpin (Heb 12,29). Gjon Pagëzuesi foli për Mesinë e ardhshëm dhe e vlerësoi si atë që nuk ka për të pagëzuar vetëm me ujë, por me Shpirtin Shenjt dhe me zjarr. Në Rrëshajë erdhi Shpirti Shenjt mbi të gjithë ata që ishin së bashku në një vend në formën e gjuhëve të zjarrit, kështu që të gjithë u mbushen me Shpirtin e Hyjit. Secili e kuptonte tjetrin, edhe pse flisnin gjuhë të ndryshme (Krhs. Vap 2,1-12).
Simbolin e zjarrit e takojmë në kishat tona. Në Natën e Pashkëve ndizet zjarri i shenjtë përballë fronit të kishës, që nga ai zjarr të ndizet qiri i Pashkëve. Më përpara ky zjarr qe ndezur në gur, si simbol i Krishtit, i cili doli, u ngjall nga varri i shkëmbit si dritë e botës. Nga zjarri i bekuar i Pashkëve, i cili bekohet nga prifti, do të ndezet qiri i madh i Pashkëve dhe qirinjtë e tjerë që mbanë populli në duar. Prifti thotë mbi zjarrin një lutje që përmban një shprehje të veçantë: “O Hyj, ti nëpër Birin tënd ua fale besimtarëve dritën e shkëlqimit tënd, shenjtëroje këtë ✠ zjarr të ri, dhe bëj që, këto festa të Pashkëve të na ndezin me dëshirën qiellore, që me shpirt të pasur t’ia arrijmë të kremtes së lumturisë së përhershme”.
Liturgjisë së Vigjiljes së Pashkëve i paraprin kremtimi me drita, të cilat e kanë fillin te zjarri. Struktura e tanishme e Natës së Pashkëve përbëhet nga katër pjesë: kremtimi i dritës, liturgjia e Fjalës, kremtimi i pagëzimit dhe Eukaristia. Zjarri i Pashkëve prin njërën nga liturgjitë më madhështore të Kishës, njërën prej netëve më solemne, në të cilën përmes leximeve, veprimeve sakramentore, shenjave dhe gjuhës konkrete të zjarrit të ri, rreth të cilit mblidhet e tërë bashkësia, shfaqet ngadhënjimi i dritës mbi errësirën, i ngrohtësisë mbi të ftohtit, i jetës mbi vdekjen.
Qiri i Pashkëve, i ndezur nga flaka e zjarrit, do të përshkohet nëpër kishë duke kënduar tri herë me britmën gëzimplotë: Lumen Christi (Drita e Krishtit, Krishti është drita). Kisha, e cila duhet të jetë e errtë, do të mbushet me dritën e të Ngjallurit. Magjepsja që shfaq qiri, vjen nga gjallëria e flakës. Vetëm qiri nuk e sjell shkëlqimin. Edhe dylli do të mbetej i papërdorur në dobi të Natës së Pashkëve, po të mos ishte flaka. Kur flaka përmes fitilit e kaplon qirin, atëherë fillon të japë dritë prej së brendshmi. “Flaka”, thotë Romano Guardini, “valvitet sipër dhe qiri e shndërron trupin e vet të pastër në dritë të ngrohtë vezulluese, dhe qiri harxhohet pandërprerë në synimin e vet për të dhënë dritë dhe prush”. Qiri zbutet përmes flakës, përndryshe do të mbeste cung. Qiri pa flakën është materie pa frymë, pa jetë, e vdekur. Tradita e ka kundruar flakën si simbol të shpirtit, si të tillë, parim jete. Trupi i ngritur i qirit ka simbolizuar Zotërinë e ngjallur, ndërsa flaka shpirtin e tij. Mitet antike kanë shikuar zjarrin porsi elemetin që ka zanafillë nga qielli, ndërsa Shën Enodi i Pavisë (+ 521) në Præconium paschali, në dallim me përbërësit e tjerë: qiri – dylli – fitili (me prejardhje tokësore), e përshkruan zjarrin si të zbritur nga qielli, dhe si element, i cili vetëm përmes qirit ushtron durimin me ujin. Në liturgjinë e Pashkëve sytë tanë janë të kthyer nga flaka. Ajo flakë jep dritë duke kulluar prej së larti dhe u shpërndahet të gjithëve aty pranë. Ajo është flaka e qirit të Pashkëve, por e cila ka për të ndezur edhe qirinjtë që besimtarët mbajnë në duar. Flaka e qirit të Pashkëve është shenjë dhe njëmendësi, në të njëjtën kohë ajo bën dritë gjithandej në kishë, shkapërderdh terrin e natës, dhe bën me dije për një tjetër forcë e gjallëri ndriçimi, për atë të fesë; bën me dije për një tjetër dritë, për Krishtin vetë.
Zjarri është i pranishëm në liturgji edhe në raste të tjera. Llamba ose qirinj ndizen gjatë kremtimit të Meshës dhe sakramenteve të tjera. Para të Shenjtërueshmit, pranë tebernakullit rri gjithmonë një dritë e ndezur: Drita e amshuar. Në raste të tilla, përveç simbolit të dritës, del në pah edhe realiteti misterioz i zjarrit: flaka kullon dhe harxhohet dalëngadalë ndërsa jep dritë, jep hijeshi dhe nxehtësi; krijon ambient poetik dhe familjar në kremtim. Në kushtimin e kishave, rast që njohim më pak, përdoret po ashtu zjarri në një mangal dhe vëhet mbi altar dhe digjet në të temjani. Në altar ka për t’u kryer përkujtimorja e flisë së Krishtit. Testamenti i Vjetër përdorte zjarrin për ta shkrirë flinë e kushtuar, ndërsa tani në një mënyrë thirret forca shenjtëruese e Hyjit mbi flinë tonë. Zjarri ka qenë gjithmonë njëri prej simboleve më shprehimore të ndërhyrjes së Shpirtit: “Sikurse zjarri që përfshin gjithçka, e shndërron në vete, ashtu edhe Shpirti Shenjt shndërron atë që i nënshtrohet forcës së tij në jetën hyjnore”. Himni “Eja, Ti, o Shpirt Krijues” bën të ditur forcën e Shpirtit Shenjt si gurrë, flakë e dashuri. Në Kremtimin eukaristik thirret gjithmonë forca e Shpirtit Shenjt mbi dhuratat e bukës dhe verës që ato mistershëm të shndërrohen në Korpin dhe Gjakun e Krishtit. Zjarri është simbol i flisë së Krishtit dhe forcës shenjtëruese të Hyjit, i cili e përvetëson altarin, e merr të tërin në zotërim, si dhe dhuratat që do të kremtohen mbi të. Në Ungjillin e Lukës (12,49) hasim një pohim të ndjeshëm të Jezusit: “Erdha të sjell zjarrin mbi tokë e sa dëshiroj të ishte tashmë i ndezur flakë!” Në një burim tjetër të trashëguar, shkrim jashtëbiblik (Ungjilli i Tomës, 82), është shënuar si pohim i Jezusit: “Kush është afër meje, ai është afër zjarrit”. Është e qartë se ne kemi nevojë për zjarrin e Krishtit, për atë flakë të kuqe të cilën Jezusi erdhi për ta hedhur në tokë.
Add Comment